-
1 таралып китү
в разн. знач. рассы́патьсякул тию белән таралып китә — тро́нешь руко́й - рассы́плется
-
2 таралу
I неперех.1) расходи́ться/разойти́сь ( в стороны) || расхожде́ние; разбреда́ться/разбрести́сь || разбро́д (в конкретном знач.)бары да таралдылар — все разбрели́сь
халык таралды — наро́д разошёлся
2) расселя́ться/рассели́ться || расселе́ние ( в разные места)татар халкы төрле җиргә таралган — тата́рский наро́д рассели́лся в ра́зные края́
3) разветвля́ться/разветви́ться || разветвле́ние (дорог, направлений)төрле якларга таралган сукмаклар — разветвлённые в ра́зные сто́роны тропи́нки
4) распространя́ться/распространи́ться || распростране́ние (запаха, волн и т. п.)хуш ис таралды — распространи́лся благово́нный за́пах
бер-бер артлы дулкыннар тарала — оди́н за други́м бегу́т (распространя́ются) во́лны
5) прям.; перен. разва́ливаться/развали́ться || разва́лтарала башлаган бина — зда́ние, нача́вшее разва́ливаться
салның таралуы — разва́л плота́
6) перен. теря́ть/потеря́ть || поте́ря душе́вного равнове́сия и самооблада́ниятаралды да китте — вдруг потеря́л душе́вное равнове́сие ( и заплакал)
7) перен. распространя́ться/распространи́ться || распростране́ние (слухов, моды, болезней и т. п.)яңа хәбәр таралды — распространи́лась (пошла́) но́вая весть
8) перен. (со словами акыл, зиһен и т. п.) теря́ть/потеря́ть || поте́ря я́сности мы́сли, созна́ния; быть рассе́янным || рассе́янностьхәтер таралу — поте́ря па́мяти
9) перен. рассе́иваться/рассе́яться || рассе́ивание (тяжёлых чувств и т. п.)кайгы(лар)ым таралды — го́ре моё рассе́ялось
•- таралып утыру
- таралып яту II страд. от тараурасчеса́ться/быть расчёсанным; зачеса́ться/быть зачёсаннымчәче матур таралган — во́лосы её краси́во расчёсаны
-
3 киңәю
неперех.1)а) ши́риться, расширя́ться/расши́риться, уширя́ться/уши́риться || расшире́ние, ушире́ние (о русле реки, канаве, улице, тропинке, пещере и т. п.)буйга киңәю — расширя́ться в длину́; лине́йное расшире́ние
күләмгә киңәю — объёмное расшире́ние
җылыдан киңәю — теплово́е расшире́ние
б) расширя́ться/расши́риться, увели́чиваться/увели́читься || расшире́ние, увеличе́ниеут шәүләләре һаман киңәяләр — за́рево огня́ всё бо́льше расширя́ется
җитештерүнең күләме киңәю — увеличе́ние объёма (масшта́бов) произво́дства
в) в разн. знач. расширя́ться/расши́риться || расшире́ние (о тематике научных исследований, программе конференций, сети культурных учреждений и т. п.)г) ши́риться, расширя́ться/расши́риться, развёртываться/разверну́ться, развива́ться/разви́ться || расшире́ние, развёртывание; разви́тие (производства, торговых отношений, борьбы за разрядку международной напряжённости и т. п.)елга ташый, киңәя — река́ разлива́ется, ши́рится
яктылыктан бүлмә киңәйгәндәй булды — от освеще́ния ко́мната как бу́дто расши́рилась (ста́ла просто́рнее)
2) прям.; перен. раздвига́ться/раздви́нуться || раздвига́ние, раздвиже́ниесафлар киңәйде — воен.; спорт. ряды́ раздви́нулись
драма жанрының чикләре киңәя — ра́мки жа́нра дра́мы раздвига́ются
3)а) раздава́ться/разда́ться, растя́гиваться/растяну́ться || растяже́ние (об обуви, льняных тканях)юганнан соң майка киңәйде — по́сле сти́рки ма́йка растяну́лась
б) раздава́ться/разда́ться; полне́ть, толсте́тьҗилкәләр киңәю — разда́ться в плеча́х; стать плечи́стым
4) в знач. нареч. киңәепа) широко́хәбәр киңәеп таралып китте — слух широко́ распространи́лся
б) прям.; перен. вширькиңәеп үсү — расти́ вширь
киңәеп үсәргә юл ачу — откры́ть доро́гу для разви́тия вширь
в) перен. свобо́дно, не спеша́киңәеп сөйләшү — разгова́ривать свобо́дно, не спеша́
•- киңәю багы
- киңәя бару
- киңәя төшү
См. также в других словарях:
чәчелү — 1. (Чәчү) 2. Түгелеп төрле җиргә барып төшү, тәртипсез таралып китү. Берәм берәм егылу, егылып төшеп калу 3. Төркемләп яки берәмләп төрле якка китү, таралу 4. Төрле юнәлештә урнашу, урнашкан булу; төрле төрле җирдә булу 5. Нин. б. сыеклыкның бик… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәлҗерәү — 1. Нык җебүдән үтә йомшакланып яки җәелеп таралып китү 2. Гәүдәне тота, буыннарны эшләтә алмас дәрәҗәдә хәлсезләнү; мәлҗерәү. Ямьсез булып җәелү, чалышаю (авыз, ирен). Үтә булдыксызлану, рухи таркалу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чәчелү-түгелү — Читкә чәчелү, таралу, таралып китү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
эпидемия — РӘТ ХАСТАСЫ – Нин. б. йогышлы авыруның киң таралуы, кизү. күч. Бик тиз таралып китә торган нәрсә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җәелү — 1. (Җәю) 2. Киңәю, зур урын алу, агып, саркып күп урынны каплау. Зур урын биләү, еракларга сузылу. Яктылык, караңгылык, төтен, ис, сөрем нур, томан һ. б. ш. күренешләрнең зуррак урынны каплап алуы, ераккарак таралуы тур. 3. Җыйнаклыгын югалту,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җыю — I. 1. Кеше яки хайваннарны төрле урыннардан бер җиргә китерү, туплау. Чәчелеп яткан яки таралып урнашкан нәрсәләрне чүпләп җыйнау, бер савытка тутыру. Җыену, алып китү өчен әйберләрне җыйнау 2. Әкренләп, берәмләп туплау, булдыру һәм күбәйтү.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йөгерү — 1. Аякларны тиз тиз алыштырып, кискен этәрешле адымнар белән бик кызу хәрәкәт итү. Ашыгып кая да булса китеп бару 2. Зур тизлек белән бару (поезд, машина һ. б. ш. тур.). Зур тизлек белән күчү, таралу (төтен, җил, яктылык һ. б. тур.). Организмга… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
